يادي از جشن هزاره فردوسي

جشن هزارۀ فردوسی 
 «هزارهٔ فردوسی (یا جشن هزاره فردوسی)، مجموعهٔ آیین ‌هایی بود که به مناسبت هزارمین سال میلاد فردوسی در سال ۱۳۱۳ خورشیدی در تهران،، طوس و دیگر شهرهای ایران برگزار شد.

در کنگرهٔ هزارهٔ فردوسی، که نخستین اجتماع بزرگ علمی در ایران بود، ۴۰ تن از ایران‌ شناسان برجسته از ۱۷ کشور و ۴۰ تن از دانشمندان و ادیبانن ایرانی شرکت داشتند. به مدت ۵ روز از ۱۲ تا ۱۶ مهر ۱۳۱۳ سخنرانی‌هایی در تالار دارالفنون در تهران ایراد گردید و تعدادی از آنها درر کتاب "هزارهٔ فردوسی" به چاپ رسید.

جشن هزارهٔ فردوسی به سال ۱۳۱۳ یکی از رویدادهای مهم فرهنگی قرن، و مهم‌ترین کنگرهٔ علمی بود که در ایران معاصر برگزار شد» («تاریخچهٔٔ آرامگاه فردوسی». کتاب «پاژ»، ویژهٔ توس و فردوسی، ویرایش محمدجعفر یاحقی. مشهد، ۱۳۷۳. ص ۱۵۸).

«در کنگرهٔ علمی هزارهٔ فردوسی بیش از چهل تن از خاورشناسان برجسته به نمایندگی از کشورهای خود حضور یافتند و به ارائه سخنرانیها و مقالات خود پرداختند، از جمله: بهرام ‌گور آنکلساریا (هند)، جمشید جی اونوالا (از پارسیان هند)، یوگنی برتلس (شوروی)، سباستیان بک (آلمان)، آنتونیو پاگلیارو (ایتالیا)، ادوارد دنیسن راس (انگلستان)، جمیل صدقی زهاوی (عراق)، یان ریپکا (چکسلواکی)، روماسکویچ (شوروی)، فریدریش زاره (آلمان)، عبدالحمید عبادی (مصر)، عبدالوهاب عزّام (مصر)، فرایمان (شوروی)، فهیم بیر قدارویچ (یوگسلاوی)، آرتور کریستنسن (دانمارک)، ارنست کوهنل (آلمان)، کونتنو (فرانسه)، ژرژ مار (شوروی)، هانری ماسه (فرانسه)، سید عبد الکریم حسینی (حیدرآباد دکن، هند)، ولادیمیر مینورسکی (انگلستان)، آشیکاگا آتسوجی (ژاپن)، محمد آقااوغلو (آمریکا)، جان درینک‌واتر (انگلستان)، ال.آ. مایر (فلسطین).
 

نزدیک به چهل تن از ادیبان و دانشمندان ایرانی نیز از شرکت‌ کنندگان در کنگره بودند، از جمله: ادیب‌ السّلطنهٔ سمیعی، اعتصام‌الملک، عباس اقبال آشتیانی، بدیع ‌الزّمان فروزانفر، احمد بهمنیار، محمدتقی بهار، ابراهیم پورداود، محمدعلی تربیت، حکیم‌ الملک، صادق رضازاده شفق، نصرالله فلسفی، عبدالعظیم قریب، احمد کسروی، مشیرالدوله پیرنیا، مجتبی مینوی، سعید نفیسی، وحید دستگردی، جلال‌الدین همایی، رشید یاسمی» (فردوسی‌نامهٔ مهر، ص ۶۹۳).

رئیس افتخاری کنگرۀ هزارۀ فردوسی، عیسی صدیق بود و آرتور کریستن‌سن، هنری ماسه و عبدالوهّاب عزّام منشیان جلسۀ افتتاحیه بودند.
محمدعلی فروغی، علی‌اصغر حکمت و کیخسرو شاهرخ («نمایندۀ عالیرتبۀ انجمن زرتشتیان در مجلس شورای ملی)، میزبانان این گردهمایی بزرگ بودند.

همزمان با برگزاری این کنگرۀ بزرگ، آرامگاه فردوسی در توس نیز به طور رسمی افتتاح شد.

یک سال پیش از جشن هزارۀ فردوسی، محمّد رمضانی شاهنامه را بر اساس نسخۀ چاپ «ترنر ماکان» و با مقدمۀ رشید یاسمی در تهران منتشر کرد.

عبدالرحمن سیف آزاد نیز شاهنامه را تصحیح و چاپ کرد که با تصاویری از پادشاهان باستانی، برگرفته از مجسمه‌های دورۀ هخامنشی و ساسانی همراه بود. هم او، شماره‌ یی از نشریۀ «ایران باستان» (برلین، ۱۹۳۶) را ویژۀ برپایی جشن هزارۀ فردوسی منتشر کرد.

به مناسبت جشن هزارۀ فردوسی، کتاب «فردوسی و حماسۀ ملّی» اثر هنری ماسه در پاریس، (۱۹۳۴) منتشر شد.

مجموعه‌ یی از مقالات ملک الشعرای بهار دربارۀ زندگی و آثار فردوسی و سال‌شمار [سرودن و تدوین] شاهنامه در ویژه‌ نامۀ ماهنامۀ «باختر» (بهار ۱۳۱۳) در اصفهان به چاپ رسید.

مجموعۀ مقالات از نویسندگان و پژوهشگران ایرانی در شمارۀ ویژۀ ماهنامۀ «مهر» (سال ۲، ش ۵، ۱۳۱۳ش) با نام «فردوسی ‌نامۀ مهر» منتشر شد.

مجموعۀ دیگری با عنوان «جشن فردوسی» توسط محقّقان ارمنی در ایران به چاپ رسید.

مجموعه دیگری به همّت محقّقان اتّحاد جماهیر شوروی زیر عنوان «فردوسی» (۱۹۳۴) به چاپ رسید.

مجموعۀ مقالاتی نیز در نیویورک با نام «جشن فردوسی» منتشر شد که فهرستی ارزشمند از نسخه های خطی شاهنامه را که تا آن روز شناخته شده بود، در بر می‌گرفت.

نشریۀ آسیایی (Journal Asiatique) هم هزار و نهصد و سی و پنجمین شماره اش را به فردوسی اختصاص داد.

مؤسسۀ انتشاراتی «بُروخیم» در تهران متن کامل شاهنامه را بر اساس چاپ «فولّرس» و زیر نظر مجتبی مینوی، عبّاس اقبال، سلیمان حَیّم و سعید نفیسی چاپ و منتشرکرد.

محمّد قزوینی نیز مقدمۀ «شاهنامۀ ابومنصوری» را با نام «مقدمۀ قدیم شاهنامه» تصحیح و منتشر کرد.

«فریتس وُلف» با چاپ «فرهنگ شاهنامه» (۱۹۳۴)، کاری جاودانه و ماندگار انجام داد و آن را به عنوان هدیه‌ یی کوچک توسط سفیر آلمان [در تهران]، به مردم ایران تقدیم کرد.

از میان مقالات خوانده شده در جشن هزاره فردوسی، سی و سه مقاله (همراه با مقالۀ «نولدکه»، که آن را پیش از برگزاری جشن هزاره برای برگزارکنندگان فرستاده بود و مقالات تقی‌زاده، که در سالهای ۱۹۲۰ تا ۱۹۲۱ در مجلۀ «کاوه» چاپ شده بود و «مقدّمۀ قدیم شاهنامه»، تصحیح محمد قزوینی) در سال ۱۳۱۴ شمسی زیر عنوان «کتاب هزارۀ فردوسی» به چاپ رسید (امّا انتشار آن به سبب نارضایتی رضاشاه از تقی‌زاده، تا سال ۱۹۴۳ ـ دو سال پس از سقوط حکومت رضاشاه ـ به تعویق افتاد).

سخنرانیهای ارزشمند محمدعلی فروغی دربارۀ فردوسی و شاهنامه در سالهای ۱۹۳۳ تا ۱۹۳۵ چاپ و منتشرشد.
(گزارش مفصّل برپایی جشن هزارمین سال تولّد فردوسی در ویژه نامه فصلنامۀ «پاژ»، سال اوّل، شماره ۴، زمستان ۱۳۷۸ درج شده است).